SCAVENGER by 12 children aged 9 to 12 I Belgium
7 Απριλίου 2025
Οι μικροί σκηνοθέτες: Πώς τα παιδιά λένε μεγάλες ιστορίες μέσω του κινηματογράφου
Κείμενο: Σουλτάνα Κουμούτση
Επιμέλεια: Ελευθερία Συλλογίδου
Σε έναν κόσμο όπου οι φωνές των παιδιών συχνά πνίγονται από τον θόρυβο της συνομιλίας των ενηλίκων, το πρόγραμμα "Ταινίες από παιδιά" σκοπεύει αυτό να το αλλάξει. Τα κινούμενα σχέδια (animation) έχουν γίνει ένα απίθανο μικρόφωνο, προσκαλώντας νέους κινηματογραφιστές να διαμορφώσουν τις δικές τους αφηγήσεις – για τους φόβους τους, τα όνειρά τους και τα καθημερινά δράματα της παιδικής τους ηλικίας. Μέσω του φιλμ, κατασκευάζουν ολόκληρους κόσμους, όπου οι δάσκαλοι γίνονται άγρια αιλουροειδή και φιγούρες εξουσίας εξυφαίνονται ως ανταγωνιστές μεγαλύτεροι από τη ζωή.
Μια τέτοια δημιουργία, είναι ο ¨Οδοκαθαριστής¨, μια ταινία κινουμένων σχεδίων μικρού μήκους (8 λεπτών) που δημιούργησε μια ομάδα παιδιών ηλικίας εννέα έως δεκατριών χρονών από το Βέλγιο. Αφηγούνται με ευστροφία τις δυναμικές της εξουσίας και της επανάστασης, μέσα από την ιστορία ενός αυστηρού δασκάλου, που του ανατέθηκε να είναι προσωρινά επικεφαλής ενός σχολείου. Ένα σενάριο που στα χέρια τους, ξετυλίγεται σε κάτι αντισυμβατικό και αθόρυβα ανατρεπτικό. Η ταινία κέρδισε πρόσφατα το βραβείο της κριτικής επιτροπής στο Psaroloco Παιδικό και Εφηβικό Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του , ως μια απόδειξη ποιότητας των αφηγηματικών ενστίκτων νεαρών δημιουργών.
Στο επίκεντρο αυτού του έργου βρίσκεται η Nadège Herrygers, παιδαγωγός, εμψυχώτρια και μακροχρόνια πρωταθλήτρια της παιδικής δημιουργίας ταινιών. Με πάνω από δύο δεκαετίες δουλειάς, έχει βοηθήσει πολλούς νέους αφηγητές να χειριστούν την ευαίσθητη ισορροπία μεταξύ δομής και αυθορμητισμού, πειθαρχίας και παιχνιδιού. Σε αυτή την συνομιλία, αναλογίζεται τι
απαιτείται για να καθοδηγήσει τα παιδιά στην διαδικασία δημιουργίας ταινιών, τα παγκόσμια θέματα που αναδύονται και αφορούν όλους τους πολιτισμούς και γιατί, οι καλύτερες ιστορίες είναι συχνά αυτές που δεν το περιμένουμε.
Herrygers Nadege
Έχω μάστερ στα κόμικς και στην ανάλυση και τη συγγραφή ταινιών από τις Βρυξέλλες. Το 1999, άνοιξα το εργαστήρι μου stop motion για εφήβους, το l'atelier Caméléon, το οποίο συνεχίζεται κάθε Τετάρτη από τότε. Για 19 χρόνια εργάστηκα ως εκπαιδευτικός animator σε έναν κινηματογράφο τέχνης και τώρα εργάζομαι για την επαρχία του Hainaut, επιβλέποντας διάφορες ομάδες στη δημιουργία ταινιών μικρού μήκους σε ζωντανή δράση και κινούμενα σχέδια. Προσφέρω επίσης δραστηριότητες οπτικοακουστικής διαμεσολάβησης. Στόχος είναι οι συμμετέχοντες να οικειοποιηθούν τη γλώσσα του κινηματογράφου και να εκφράσουν ό,τι είναι σημαντικό για αυτούς μέσα από αυτό το μέσο. Από το 2021, κάνω και τις δικές μου επαγγελματικές ταινίες μικρού μήκους: «Mauvaise graine» και «Le Cadeau».
Στο "Οδοκαθαριστής" οι νέοι κινηματογραφιστές φέρνουν στην οθόνη τις σκέψεις, τους φόβους
και τα όνειρά τους. Πώς τους έδωσε η ταινία τη δύναμη να εκφραστούν με τρόπους που διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να το κάνουν; Υπήρχαν συγκεκριμένα θέματα ή ιδέες με τις οποίες ήταν πιο παθιασμένοι να μεταφέρουν;
O ‘Οδοκαθαριστής’ ξεκίνησε με την ιδέα μιας ημέρας αφιερωμένης στα δικαιώματα των παιδιών. Τα τελευταία τρία χρόνια, διοργανώνω προβολές και εργαστήρια για τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Προβάλλουμε επαγγελματικές ταινίες για το θέμα καθώς επίσης και ταινίες που γίνονται από παιδιά και νέους κατά τη διάρκεια του έτους. Για αυτήν την ταινία, τα παιδιά διάβασαν την Σύμβαση και συζήτησαν τις απόψεις τους για αυτήν. Η γενική άποψη ήταν ότι, ως παιδιά, δεν ακούγονται πάντα όσο οι ενήλικες, είτε στο σχολείο είτε από τους γονείς τους. Επέλεξαν να στήσουν την ιστορία τους σε ένα σχολείο με ζώα.
Η καθοδήγηση των παιδιών στη διαδικασία δημιουργίας ταινιών είναι ταυτόχρονα τέχνη και πρόκληση. Ποια προσέγγιση ακολουθήσατε για να τους βοηθήσετε να διαμορφώσουν το όραμά τους; Ποιες στιγμές σας εξέπληξαν περισσότερο— στη δημιουργικότητα, την συνεργασία ή την προοπτική τους;
Αυτό το έργο πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο ενός εξωσχολικού μαθήματος για παιδιά 8-13 ετών. Τα παιδιά δεν γνωριζόντουσαν μεταξύ τους και έπρεπε να βρούμε κοινό έδαφος για να βρει ο καθένας τη θέση του και να εκφράσει τη δημιουργικότητά του. Ξεκινήσαμε με σχέδια όπου ο καθένας ζωγράφισε έναν χαρακτήρα, ένα μέρος και μια δράση. Προέκυψαν πολλά ζώα και σχολεία. Προτείναμε να πάμε προς αυτή την κατεύθυνση και συζητήσαμε ποια ζώα θα μπορούσαν να αντιπροσωπεύουν ενήλικες και παιδιά. Στη συνέχεια δούλεψαν σε μικρές ομάδες, τους χαρακτήρες και τα πρώτα σκηνικά. Όταν ένα σκηνικό ήταν έτοιμο, δύο παιδιά με τη σειρά το έπαιρναν για να το κινηματογραφήσουν ενώ τα άλλα συνέχιζαν με την παραγωγή. Όλοι έδωσαν τις φωνές τους, συμφωνώντας ποιος θα ερμηνεύσει τι. Τα ηχητικά εφέ δημιουργήθηκαν και ηχογραφήθηκαν επίσης από τα παιδιά. Όταν ένα παιδί παίζει ένα όργανο, όπως στην προκειμένη περίπτωση, τους
ζητήθηκε να δημιουργηθεί μια μικρή μελωδία που θα συνοδεύει την ταινία.
Η δημιουργία ταινιών μπορεί να είναι ένα ισχυρό εργαλείο αυτό-έκφρασης, αλλά δεν έχουν όλα τα παιδιά πρόσβαση σε αυτό. Τι μπορούν να κάνουν οι εκπαιδευτικοί σε όλο τον κόσμο για να προωθήσουν αυτό το είδος δημιουργικής αφήγησης; Υπάρχουν ιδιαίτερες τεχνικές ή ασκήσεις που έχετε βρει ιδιαίτερα αποτελεσματικές στην ενθάρρυνση των νέων φωνών;
Χρησιμοποιώ επαγγελματικό εξοπλισμό για τα εργαστήριά μας. Τους δείχνω όμως και εξοπλισμό που μπορούν να χρησιμοποιήσουν δωρεάν (εφαρμογή smartphone κ.λπ.) για να κάνουν μια ταινίαστο σπίτι ή με φίλους. Κάποιοι το κάνουν και μου στέλνουν τα αποτελέσματά τους. Νομίζω ότι το πιο δύσκολο πράγμα στις μέρες μας δεν είναι να έχουμε πρόσβαση στην τεχνολογία, η οποία έχει γίνει πολύ πιο δημοκρατική, αλλά το να χτίζουμε κάτι μαζί. Οι νέοι χάνουν γρήγορα τη συγκέντρωση τους και συχνά αναγκάζομαι να εναλλάσσω εργασίες (σκηνογραφία, κινούμενα σχέδια, φωνές, αφίσες κ.λπ.) γιατί είναι σπάνιο να βρεις κάποιον που να μπορεί να σχεδιάσει μια ολόκληρη μέρα. Είναι επίσης δύσκολο να τηρηθούν οι χρόνοι ομιλίας και πρέπει συστηματικά να διασφαλίσω ότι όλοι ακούν ο ένας τον άλλον. Οι νέοι βιάζονται να φτάσουν στο τελικό στάδιο της
διαδικασίας. Όλο και πιο συχνά ξεκινάω τα γυρίσματα πριν τελειώσει το σενάριο. Κάποτε ξεκινούσα με τη σειρά ιδέα-σενάριο-δημιουργία-γύρισμα-μοντάζ. Με μειωμένο εύρος προσοχής, αυτό δεν είναι πλέον δυνατό. Ξεκινάω τα γυρίσματα όταν δεν έχουμε το τέλος της ιστορίας. Αυτό δεν είναι πρόβλημα, γιατί οδηγεί σε μερικές ωραίες εκπλήξεις.
Ο κινηματογράφος έχει τη μοναδική ικανότητα να γεφυρώνει πολιτισμούς. Πώς βλέπετε ταινίες όπως ο “Οδοκαθαριστής” να βοηθούν παιδιά από διαφορετικά υπόβαθρα να κατανοήσουν το ένα το άλλο; Σύμφωνα με την εμπειρία σας, τα παιδιά από διαφορετικούς πολιτισμούς λένε ιστορίες με διαφορετικούς τρόπους ή υπάρχουν παγκόσμια θέματα που αναδύονται;
Σε μέρος αυτού του έργου, εργαστήκαμε πάνω στα δικαιώματα των παιδιών. Είναι ένα διεθνές θέμα, και νομίζω ότι επηρεάζει όλα τα παιδιά, και ακόμα κι αν συχνά δεν γνωρίζουν ότι έχουν δικαιώματα, συχνά ακούω στις ομάδες μου τα παιδιά να μην αισθάνονται να τα ακούν και μερικές φορές να τα σέβονται. Δούλεψα σε ένα άλλο έργο με εφήβους που μόλις είχαν φτάσει στη Γαλλία, οι περισσότεροι πρόσφυγες. Ο στόχος ήταν να μάθουν γαλλικά και ήταν ελεύθεροι να επιλέξουν το αντικείμενο. Μέσα από την ταινία τους, σκέφτηκα ότι θα μιλήσουν για τις δυσκολίες τους και το ταξίδι για να φτάσουν στο Βέλγιο. Μιλούν λίγο για αυτό στην ταινία τους, αλλά, τελικά, μιλούν πολύ περισσότερο για θέματα που συναντώ σε άλλους νέους: τι μας αρέσει να κάνουμε (τηλέφωνο, αθλήματα, Netflix, κ.λπ.), ποιους αγαπάμε (οικογένεια, φίλους), τι κάνουμε (σχολείο) κ.λπ. Οπότε νομίζω ότι υπάρχουν πολλά κοινά σημεία εδώ. Νομίζω ότι αυτά είναι τα μεγάλα θέματα που είναι καθολικά. Νομίζω ότι όταν γράφουμε και κινηματογραφούμε, ακόμα κι αν πάμε στο φανταστικό, πάντα συμπεριλαμβάνουμε ένα μέρος αυτού που βιώνουμε. Στο ο
«Οδοκαθαριστής» τα παιδιά μιλούν για το τι βιώνουν στο σχολείο και πώς αυτό επηρεάζει πολλά άλλα παιδιά.
Στους εκπαιδευτικούς και κινηματογραφιστές που επιθυμούν να ξεκινήσουν παρόμοια έργα, ποια γνώση θα θέλατε να μοιραστείτε; Ποια είναι τα μεγαλύτερα εμπόδια που θα αντιμετωπίσουν και πώς μπορούν να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον όπου τα παιδιά να αισθάνονται ότι ακούγονται πραγματικά;
Μου αρέσει να δουλεύω με νέους γιατί είναι τόσο αυθόρμητοι και δεν φοβούνται να αποτύχουν και να ξαναρχίσουν, όπως οι ενήλικες. Ακόμα κι αν κάνουμε μια ταινία σε πλαίσιο παιχνιδιού, χωρίς θέμα στην αρχή, πιστεύω ότι υπάρχει πάντα ένα μήνυμα σε μια ταινία και ότι αυτό το μήνυμα πρέπει να προέρχεται από τους συμμετέχοντες. Για να το πετύχω αυτό, ζητάω στους συμμετέχοντες να γράφουν πολλές λέξεις σε post-it ή να ζωγραφίζουν εικόνες ανώνυμα. Μετά, τα βάζουμε όλα σε έναν πίνακα και βλέπουμε μαζί πώς μπορούμε να τα συσχετίσουμε . Αυτός ο χρόνος συζήτησης είναι πολύ σημαντικός για να διασφαλιστεί ότι όλοι συμμετέχουν στην ταινία. Είναι σημαντικό να διατηρείται τουλάχιστον μία ιδέα από τον καθένα. Άλλες φορές, όλοι καταγράφουν λέξεις τυχαία (ένας χαρακτήρας, ένα μέρος, μια δράση, μια συμπεριφορά χαρακτήρα κ.λπ.) τις ανακατεύουμε και τραβάμε πολλές για να φτιάξουμε προτάσεις. Μαζί, επιλέγουμε αυτό που πιστεύουμε ότι είναι ο καλύτερος τρόπος για να ξεκινήσουμε την ιστορία. Μόλις το καταφέρουμε, το δύσκολο μέρος έχει τελειώσει.
Για την τεχνική, ετοιμάζω μια πρόταση που δοκιμάζουν οι συμμετέχοντες. Αλλά αν δω ότι η ομάδα δεν την δέχεται, μπορώ να την αλλάξω. Είναι σημαντικό να είσαι ευέλικτος και να έχεις πολλά διαθέσιμα εργαλεία. Κάποτε ξεκίνησα μια ταινία κινουμένων σχεδίων, αλλά οι νέοι ήθελαν πολύ να γίνουν ηθοποιοί. Οπότε, χρησιμοποιήσαμε ζωντανή δράση και ήταν πραγματικά ενθουσιασμένοι. Ήταν νέοι άνθρωποι των οποίων τα πρόσωπα δεν μπορούσαμε να δείξουμε επειδή βρίσκονταν σε περίπλοκες οικογενειακές καταστάσεις. Μετά ήταν δύσκολο να διαπραγματευτούμε την κυκλοφορία στους κινηματογράφους γιατί μέσω της ταινίας τους παρουσίαζαν τις εμπειρίες τους στο σπίτι. Αλλά ήταν τόσο σημαντικό για αυτούς που επέμεινα. Δίνω, αλλά και οι συμμετέχοντες δίνουν σε εμένα πολλά ως αντάλλαγμα.
Τέλος, προσπαθώ πάντα να προβάλλω την ταινία μόλις τελειώσει. Συχνά συνεργάζομαι με πολιτιστικούς χώρους όπου μπορούμε να οργανώσουμε μια μεγάλη προβολή ώστε οι νέοι να παρουσιάσουν τη δουλειά τους.