​

31 Μαρτίου 2025

​Τα ξημερώματα της 25ης Ιουλίου 2020, το MV Wakashio, ένα τεράστιο φορτηγό χύδην φορτίου, προσάραξε σε έναν κοραλλιογενή ύφαλο στα ανοικτά των ακτών του Μαυρικίου. Δώδεκα ημέρες αργότερα, το κύτος του άνοιξε ραγίσματα, απελευθερώνοντας χιλιάδες τόνους καυσίμου στη λιμνοθάλασσα. Αυτό που ακολούθησε δεν ήταν απλώς μια οικολογική καταστροφή αλλά μια ρήξη στη συλλογική ψυχή ενός νησιού του οποίου η ταυτότητα είναι άρρηκτα δεμένη με τη θάλασσα.

​

Η Μαύρη Παλίρροια   (Pie Dan Lo) της  Kim Yip Tong, ένα ντοκιμαντέρ μικρού μήκους κινουμένων σχεδίων, δεν επιχειρεί να ανασυνθέσει την τραγωδία με λεπτομέρειες πραγματογνωμοσύνης. Αντίθετα, παρασύρεται από τη μνήμη και τη μεταφορά, χρησιμοποιώντας λεπτές πινελιές και πολυεπίπεδες υφές για να συλλάβει το ψυχικό βάρος της διαρροής. Η ταινία, που κέρδισε το Βραβείο Περιβάλλοντος και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Psaroloco Παιδικό και Εφηβικό Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου,  αφορά τόσο στην απώλεια όσο και στην ανθεκτικότητα - στην ενδόμυχη θλίψη των ψαράδων που βλέπουν τα  βιοποριστικά μέσα τους να  χάνονται, στην απόκοσμη ησυχία μιας κάποτε ακμάζουσας λιμνοθάλασσας που τώρα δηλητηριάζεται από το πετρέλαιο και στην φευγαλέα ενότητα ενός έθνους που συσπειρώνεται για να  υπερασπιστεί τις ακτές του. ​​

​

Η Yip Tong, πολυεπιστημονική καλλιτέχνιδα από τον Μαυρίκιο με υπόβαθρο στην έρευνα της μετα-αποικιακής ταυτότητας, αποφεύγει την  παραδοσιακή φόρμα ντοκιμαντέρ προτιμώντας κάτι πιο λυρικό. Η ζωγραφική, για εκείνη, είναι ένα μέσο επιβράδυνσης του χρόνου, φιλτραρίσματος της πραγματικότητας μέσα από το συναίσθημα και τη μνήμη. Το κινούμενο σχέδιο, με τη σειρά του, της επιτρέπει να εξερευνήσει το αόρατο - τις πνευματικές και μεταφορικές διαστάσεις της καταστροφής. Στην  Μαύρη παλίρροια, το  πετρέλαιο αποκτά μια σχεδόν αισθητηριακή ποιότητα, που αποδίδεται με πυκνούς στροβίλους χρώματος στο γυαλί, μια ουσία τόσο τοξική όσο και μαγευτική.

​

Στη συνομιλία, η Yip Tong μιλά για τις καλλιτεχνικές της επιλογές με μια ήσυχη ακρίβεια, συνδυάζοντας στοχασμούς για την οικολογία, την ιστορία και το διαρκές αποτύπωμα της αποικιοκρατίας. Η άποψή της είναι ότι η διαρροή MV Wakashio, δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός αλλά μέρος ενός ευρύτερου μοτίβου περιβαλλοντικής εκμετάλλευσης - ένα σύμπτωμα της παγκόσμιας πείνας για πόρους που συνεχίζει να καθορίζει τη μοίρα των μικρών νησιωτικών εθνών. Κι όμως, η Μαύρη Παλίρροια αντιστέκεται σε εύκολα δίπολα: θύμα ή θύτης, αντίθετα ρωτά: Πώς συμφιλιωνόμαστε με έναν κόσμο στον οποίο είμαστε και αυτοί που καταστρέφουν και αυτοί που καταστρέφονται;

​

Η καταστροφή του MV Wakashio σηματοδότησε μια άνευ προηγουμένου περιβαλλοντική τραγωδία για τον Μαυρίκιο. Στην Μαύρη Παλίρροια, συνδυάζετε τα κινούμενα σχέδια με το ντοκιμαντέρ για να καταγράψετε τις ανθρώπινες και οικολογικές συνέπειες αυτού του γεγονότος. Πώς πλοηγηθήκατε σε αυτή τη συγχώνευση των μέσων για να μεταφέρετε τόσο τον άμεσο όσο και τον διαρκή αντίκτυπο στην κοινότητα;

​

Το ντοκιμαντέρ κινουμένων σχεδίων είναι ένα είδος που με ελκύει εδώ και καιρό. Ως καλλιτέχνιδα και σκηνοθέτρια μου αρέσει πολύ η διαδικασία της διεξαγωγής συνεντεύξεων για θέματα που έχουν σημασία για μένα. Υποθέτω ότι είμαι περίεργη να ακούσω τι πραγματικά έχουν να πουν οι άνθρωποι. 

​

Στην περίπτωση της Μαύρης Παλίρροιας ήθελα να εκφράσω το απερίγραπτο συναίσθημα και το τραύμα που προκαλεί το να βλέπεις τον κόσμο σου να καταρρέει από μια τέτοια καταστροφή. Ήθελα να μιλήσω τόσο για την υλική όσο και για την πνευματική σχέση που έχουν οι παράκτιοι πληθυσμοί και γενικά οι νησιώτες με τον ωκεανό. Ένιωθα ότι εκείνοι που έπρεπε  δικαιωματικά να εκφράσουν αυτή την απώλεια ήταν τα άτομα που επηρεάστηκαν άμεσα: η ποικιλομορφία των ανθρώπων των οποίων η διαβίωση εξαρτάται άμεσα από τον ωκεανό. Δεδομένου ότι η κοινωνική αντίδραση για την αντιμετώπιση της πετρελαιοκηλίδας του Wakashio ήταν μια συμβολική στιγμή σπάνιας εθνικής ενότητας, ήταν σημαντικό να προσεγγίσουμε διαφορετικές κοινότητες που  είχαν άρρηκτους δεσμούς με το οικοσύστημα που μοιράζονται και αγαπούν. Ψαράδες και καπετάνιοι από τα χωριά και kite-surfers από τις πλούσιες κατοικημένες περιοχές. Εξ ου και η ποικιλία των γλωσσών που ομιλούνται στην ταινία, οι οποίες αποτελούν δείκτες του κοινωνικού και οικονομικού υπόβαθρου των χαρακτήρων.

​

Από την πλευρά της εικόνας, η ζωγραφική είναι το πρίσμα μέσα από το οποίο ερμηνεύω και δίνω νόημα στον κόσμο γύρω μου. Πολλές φορές δεν με ενδιαφέρει ιδιαίτερα να αποτυπώσω την πραγματικότητα απευθείας μέσω της κάμερας. Η ζωγραφική είναι ένας τρόπος να φιλτράρω πληροφορίες, να σταματώ, να κοιτάζω, να νιώθω και να αποτυπώνω στο χαρτί την ουσία αυτού που βιώνω. Το animation είναι ένα μέσο που μας επιτρέπει να αναπαραστήσουμε τις συμβολικές και μεταφορικές πτυχές της πραγματικότητας και γι' αυτό είναι τόσο υπέροχο. Και τέλος για να είμαι ειλικρινής, δεδομένου ότι το θέμα ήταν αρκετά ευαίσθητο εκείνη την εποχή και το κινούμενο σχέδιο παρέχει μια ορισμένη ανωνυμία, η έλλειψη κάμερας βοήθησε τους ανθρώπους να αισθάνονται πιο άνετα και να μιλούν πιο ελεύθερα.​

​

Για τη συγχώνευση τεχνικών, τα έργα μου είναι πάντα μικτά καθώς δεν μου αρέσει να περιορίζομαι. Ως τοπιογράφος, τα φόντο είναι ζωγραφισμένα στο χέρι με γκουάς και ακουαρέλα. Για πρακτικούς και οικονομικούς λόγους οι χαρακτήρες εμψυχώθηκαν ψηφιακά και τέλος, τόσο για λόγους αισθητικούς όσο και εννοιολογικούς, προσθέσαμε λαδομπογιά σε γυαλί για να αναπαραστήσουμε το πετρέλαιο.

​

Το πολυεπιστημονικό σας υπόβαθρο, από το σχέδιο υφασμάτων έως τη φυσική ιστορία, τροφοδοτεί τη μοναδική καλλιτεχνική σας φωνή. Πώς αυτές οι ποικίλες επιρροές διαμόρφωσαν την οπτική και αφηγηματική προσέγγιση της Μαύρης Παλίρροιας και γιατί επιλέξατε το animation ως μέσο για να αφηγηθείτε τη συγκεκριμένη ιστορία;

​

Νομίζω ότι όλες οι επιλογές μου καθοδηγούνταν πάντα από μια συγκεκριμένη περιέργεια και επιθυμία να μάθω και να παίξω με νέες ιδέες και τεχνικές. Αυτό με κάνει περισσότερο "Jack of all trades" παρά ειδικό σε οποιονδήποτε από τους τομείς με τους οποίους πειραματίζομαι. Η αφηγηματική προσέγγιση της Μαύρης Παλίρροιας προέρχεται σίγουρα από το μεταπτυχιακό μου στο Σχεδιασμό Πληροφορικής Εμπειρίας στο Royal College of Arts, λαμβάνοντας υπόψιν  έργα που βασίζονται σε συνεντεύξεις και την απευθείας συλλογή πληροφοριών αντί να περνάω από τη διαδικασία συγγραφής ενός σεναρίου. Υποθέτω ότι υπογραμμίζει το γεγονός ότι δεν πήγα σε σχολή κινηματογράφου. Όσο για το animation, για να προσθέσω σε αυτό που ανέπτυξα νωρίτερα, μου αρέσει πολύ να ζωγραφίζω. Είναι μια δικαιολογία για να αφιερώνω χρόνο παρατηρώντας αυτά που με ενδιαφέρουν (κοραλιογενής ύφαλους, μαγγρόβια, δάση…) μακριά από οποιαδήποτε οθόνη ή κάμερα. Αν δεν ζωγραφίσω κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, απλά δεν είναι διασκεδαστικό για μένα. Η χαρά μου έγκειται σε αυτήν την πρακτική.

​​

Στον πυρήνα της, η Μαύρη Παλίρροια αφορά τόσο στους ανθρώπους του Μαυρικίου όσο και στην ίδια την καταστροφή. Τι ρόλο έπαιξε η συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες στη διαμόρφωση της αυθεντικότητας των ιστοριών τους και πώς η εμπλοκή τους επηρέασε την αφήγηση της ταινίας;

​

Το να περάσω χρόνο με την τοπική κοινότητα των ψαράδων ήταν μια σπάνια ευκαιρία για να ανακαλύψω τον πλούσιο και περιθωριακό τρόπο ζωής τους. Είναι το πιο κοντινό σε αυτό που θα μπορούσε να θεωρηθεί αυτόχθονος πληθυσμός του Μαυρίκιου (το νησί δεν είχε ανθρώπινο πληθυσμό πριν από τον 17ο αιώνα). Είναι οι τελευταίοι κυνηγοί συλλέκτες της σύγχρονης κοινωνίας, οι πιο στενά και άμεσα εδραιωμένοι στην τροφική αλυσίδα. Αυτό είναι κάτι που αναρωτιέμαι εδώ και καιρό, μαθαίνοντας για το οικοσύστημα του κοραλλιογενούς υφάλου, τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ειδών και την αλληλεξάρτηση, ο άνθρωπος κατά κάποιον τρόπο δεν ταιριάζει πουθενά. Έχουμε ξεφύγει από τον φυσικό κύκλο των πραγμάτων.

Οι παραδοσιακοί ψαράδες μικρής κλίμακας, παρόλο που μερικές φορές εξακολουθούν να έχουν κάπως καταστροφικές τεχνικές, παραμένουν οι πιο στενά συνδεδεμένοι με την πραγματικότητα της ζωής. Καθημερινά, βασίζονται στον καιρό, τις παλίρροιες και τις συμπεριφορές των θηραμάτων τους, τα οποία καταλήγουν να γνωρίζουν καλά ώστε να επιβιώσουν και να φροντίσουν τις οικογένειές τους. Είναι οι πρώτοι που υποφέρουν και γίνονται μάρτυρες της εξαφάνισης οποιουδήποτε είδους, ακόμα κι αν είναι εν μέρει υπεύθυνοι γι' αυτό. Εάν εργάζεστε στον τουρισμό και ο ουρανός και το νερό είναι μπλε, ο ήλιος λάμπει, μπορεί να αγνοείτε εντελώς την κατάσταση του υφάλου και την απόλυτη ύπαρξη των περισσότερων ειδών που ζουν κάτω από το νερό. Έχω λοιπόν τεράστιο σεβασμό για τους ψαράδες και τις γνώσεις τους. Είναι επίσης αυτοί που μέχρι σήμερα έχουν επηρεαστεί πιο σκληρά και μακροχρόνια  από την πετρελαιοκηλίδα. Αυτές οι συναντήσεις είναι αυτό που μου αρέσει τόσο πολύ στο ντοκιμαντέρ, η συνάντηση με διαφορετικά οράματα για τον κόσμο εμπλουτίζει τη δική μου αντίληψη για τη ζωή.

​

Όπως ανέφερα, για την Μαύρη Παλίρροια δεν είχα σενάριο, η αφήγηση και ολόκληρη η ταινία αναπτύχθηκε από τις συνεντεύξεις και τις συναντήσεις μου με αυτές τις κοινότητες. Η μεγαλύτερη πρόκληση στο να καθορίσω  την τελική ιστορία ήταν στην πραγματικότητα να βρω τη δική μου φωνή μέσα σε αυτήν. Συνδυάζοντας πολλαπλές μοναδικότητες για μια συλλογική ιστορία.

​​

Η ταινία έχει απόηχο τόσο στην επείγουσα ανάγκη για την οικολογία όσο και στον μετααποικιακό προβληματισμό. Κατά τη δημιουργία της Μαύρης Παλίρροιας πώς εξισορροπήσατε τις προσωπικές ιστορίες όσων επηρεάστηκαν με τα ευρύτερα, πιο καθολικά θέματα της περιβαλλοντικής εκμετάλλευσης και των αποικιακών κληρονομιών; Τι ελπίζετε να αφαιρέσει το κοινό από την εξερεύνηση της ταινίας αυτών των περίπλοκων ζητημάτων;

​

Νομίζω ότι ο στόχος μου με αυτήν την ταινία ήταν πάντα να υπερβώ τη μικροανάλυση της καταστροφής. Δεν ήθελα να απεικονίσω μια δυαδική ιστορία «του φτωχού λαού του Μαυρικίου» ενάντια στο αλλοδαπό τέρας. Ήθελα να προχωρήσω παραπέρα, θέτοντας το ερώτημα «πώς μπορεί να επιτραπεί να συμβεί κάτι τέτοιο». Ποια είναι η δυναμική της εξουσίας, το πολιτικό και ιστορικό πλαίσιο που επιτρέπει τέτοιο έγκλημα, τέτοια φρίκη! Πώς είναι δυνατόν να γίνει αυτό;!

Ήθελα το κοινό να δει τη μεγάλη εικόνα, να μπορεί να τοποθετήσει τη πετρελαιοκηλίδα σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο εκμετάλλευσης πόρων, διεθνούς εμπορίου και διαφθοράς. Να επισημάνουμε το γεγονός ότι, ακόμη και χωρίς την πετρελαιοκηλίδα, εμείς οι νησιώτες είμαστε πολύ καλοί στο να καταστρέφουμε μόνοι μας το περιβάλλον μας. Στην πραγματικότητα, εμείς και ολόκληρος ο κόσμος πνιγόμαστε ήδη στο πετρέλαιο, είμαστε κοινωνίες ορυκτών καυσίμων μέσω όλων των πλαστικών, των αυτοκινήτων, των αεροπλάνων, των ηλεκτρικών συσκευών και της ενέργειας που καταναλώνουμε. Δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε χωρίς ορυκτά καύσιμα στις μέρες μας και αναζητούμε γεωτρήσεις για περισσότερα, συμπεριλαμβανομένου του Ινδικού Ωκεανού. Ότι κατά κάποιο τρόπο είμαστε όλοι σε ατομικό  επίπεδο, θύματα και δράστες της οικολογικής καταστροφής που βλέπουμε, ότι είναι το άθροισμα κάθε ατόμου που κάνει τη συλλογικότητα, επομένως δεν θα μπορέσουμε να λύσουμε τίποτα μόνοι μας, αλλά θα απαιτηθεί  η κοινή προσπάθεια όλων των παραγόντων της κοινωνίας.

Μου φάνηκε επίσης πολύ ειρωνικό το γεγονός ότι αυτή η οικολογική καταστροφή καταμετρήθηκε χρησιμοποιώντας άχυρο ζαχαροκάλαμου. Το ζαχαροκάλαμο είναι το απόλυτο σύμβολο εκμετάλλευσης και περιβαλλοντικής καταστροφής στον Μαυρίκιο, το ένα τραύμα «μας σώζει» από το άλλο. Το βρήκα πολύ ειρωνικό.

Τρειλερ